Νερό και Παράδοση

Παλιότερα, που η σχέση ανθρώπου – φύσης ήταν στενότερη, το νερό είχε σημαντική θέση στα ήθη και τα έθιμα της κάθε περιοχής. Όταν τα χωράφια ταλαιπωρούνταν από την ανομβρία και την ξηρασία ο ιερέας τα ευλογούσε και μαζί με τους πιστούς παρακαλούσαν το θεό να βρέξει κάνοντας λιτανείες των εικόνων μετά το τέλος της λειτουργίας.

Ένα άλλο έθιμο είναι η Πιρπιρούνα και παρατηρείται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Αφού στολίσουν τα παιδιά ένα κοριτσάκι με πρασινάδες περνούν από όλα τα σπίτια και τραγουδούν τραγούδια που παρακαλούν το θεό για βροχή:

Πιρπιρούνα περπατεί, το Θεό παρακαλεί, για να βρέξει μια βροχή, μια βροχή μια σιγανή για να γεν' τα στάρια μας και τα καλαμπόκια μας. Μπάρις μπάρις τα νερά, μπάρις μπάρις τα κρασιά

Οι νοικοκυρές βρέχουν την Πιρπιρούνα και την κερνούν για το καλό. Το ίδιο έθιμο παρουσιάζεται στον Πόντο αλλά το ρόλο της Πιρπιρούνας εδώ έχει μια σκούπα, χορταρένια με μακρύ κοντάρι, στολισμένη με λουλούδια και πρασινάδες. Στην Εύβοια στολίζουν έναν άνδρα ο οποίος φορά και ένα κουδούνι. Τα τραγούδια έχουν παρόμοιο περιεχόμενο και το έθιμο αυτό συμβαίνει στο τέλος της άνοιξης, γιατί συχνά υπάρχει ξηρασία.

Έθιμα σχετικά με το νερό συμβαίνουν και την Πρωτοχρονιά σε όλη τη χώρα. Ο καινούργιος χρόνος συνδυάζεται με το φρέσκο νερό για να έχουν οι άνθρωποι υγεία, καλή σοδειά, ευτυχία. Αφήνουν προσφορές στη βρύση ή στην πηγή για να καλοπιάσουν το ξωτικό ή τη νεράιδα του νερού. Στη Σκύρο ρίχνουν γλυκά στο νερό για να το γλυκάνουν ενώ στον Πόντο όποιος βρει το φλουρί της βασιλόπιτας έπρεπε να σηκωθεί πρωί πρωί, να πάει στη βρύση και να φέρει νερό.

Στην Αιτωλία «ταΐζουν» τη βρύση με ένα μείγμα από καρπούς, τα πολυσπόρια. Το παιδί πρέπει να παραμείνει αμίλητο και από το «αμίλητο νερό» που θα φέρει πλένονται όλοι για τα χρόνια πολλά.

Στην Εύβοια καλημερίζουν πρώτα τη βρύση και μετά τους άλλους. Στη Λέσβο καθώς χύνουν το «αμίλητο νερό» εύχονται για παραγωγικότητα των ζώων.

Γενικά η άφθονη ροή του νερού  παρομοιάζεται με την αφθονία αγαθών. Ο κλήδονας (αρχαία Ελληνικά Κληδών =οιωνός) είναι ένα ακόμα έθιμο που λαμβάνει χώρα στις 24 Ιουνίου, του Αι Γιαννιού. Δύο παιδιά, όχι ορφανά, αμίλητα παίρνουν νερό (αμίλητο νερό) από τρεις βρύσες και το ρίχνουν σε πήλινο δοχείο, στο οποίο όσοι συμμετέχουν στο έθιμο ρίχνουν δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, χάντρες κ.λ.π. Σκεπάζουν το δοχείο με κόκκινο πανί και το πρωί ανοίγουν τον κλήδονα τραγουδώντας και βγάζοντας απ’ το δοχείο ένα – ένα τα αντικείμενα που είναι μέσα. Ανάλογα με το τραγούδι που ακούγεται, όταν το κάθε αντικείμενο βγαίνει απ’ τον κλήδονα, φανερώνεται και η τύχη του ιδιοκτήτη του. Άλλωστε πιστεύεται ότι το νερό έχει στενή σχέση με την μαντική και ότι από τα νερά αναβλύζει η προφητική ικανότητα. Ύστερα τα κορίτσια τραγουδούν στους δρόμους σχετικό τραγούδι:

Κόρες με τα’ άστρα κίνησαν στη βρύση για να πάνε, να πάρ’ αμίλητο νερό, στον κλήδονα να πάνε. Αϊ-Γιάννη Κληδονάρη, που της μοίρας δίνεις χάρη, που της μοίρας δίνεις χάρη, Αϊ-Γιάννη Κληδονάρη.

Ο Μέγας Αλέξανδρος σύμφωνα με το μύθο προσπαθεί να βρει το «αθάνατο νερό» για ν’ αποκτήσει την αθανασία που τόσο επιθυμούσε.

Το νερό γενικότερα θεωρείται ότι φέρνει τύχη. Έτσι σε κάποιες περιοχές χύνουν νερό σ’ όποιον ταξιδεύει για να ’ναι ο δρόμος του ελεύθερος. Το ίδιο γίνεται στη Μακεδονία με τη νύφη για να είναι καλότυχη καθώς και στην Πελοπόννησο. Αλλά και η πρώτη έξοδος της νύφης απ’ το σπίτι τη Δευτέρα μετά το γάμο (που κατά κανόνα γινόταν Κυριακή) ή κάποια άλλη εθιμικά καθιερωμένη μέρα ήταν να πάει με συνοδεία στη βρύση του χωριού για να πάρει νερό για το νέο σπιτικό της, αφού προηγουμένως άφηνε εκεί χρήματα ή ένα μικρό ψωμί με την ευχή «όπως τρέχουν τα νερά, να τρέχουν τ’ αγαθά στο νέο σπιτικό». Σε κάποιες περιοχές την Πρωτομαγιά στολίζουν τη βρύση με λουλούδια και φυλάσσουν το νερό αυτό για να ζυμώσουν με τη νέα σοδειά σιταριού. Σύμφωνα με την παράδοση υπάρχει η δοξασία ότι το νερό των ποταμών των πηγών κλπ κάποιες ώρες στη διάρκεια του ημερονυχτίου «κοιμάται». «Το ποτάμι κοιμάται, ο εχθρός δε κοιμάται», λέει ο λαός μας. Αν κάποιος θέλει να πιει πρέπει πρώτα να ταράξει το νερό, γιατί αλλιώς χάνει το μυαλό του (Κρήτη). Άλλη χρήση του νερού σχετική με τη μαγεία είναι κατά το «ξεμάτιασμα» όπου ο ματιασμένος ραντίζεται με νερό για να απαλλαχτεί απ’ το «κακό μάτι».

Τέλος υπάρχουν και παροιμίες που συνδέονται με το υγρό στοιχείο:

     Έχασε τα νερά του.
Τον έφερε στα νερά του.
 Έκανε μια τρύπα στο νερό.
 Έβαλε το νερό στ’ αυλάκι.
 Κουβαλάει νερό με το κόσκινο.
 Κόψε το νερό, να μαραθούν τα λάχανα.
 Το νερό που στέκεται, βρομίζει.